Anasayfa
TÜRKİYE'DE
Anadolu'da, yeraltı sözcüğü
hep karanlıkla, bilinmeyenle, korkuyla ve ölümle özdeşleştirilerek
kullanılmıştır. Hititler'de yer altı, suçluların gittiği yerdir.
Sürgülü yedi kapısı bulunan, acımasız bir devin beklediği karanlıklar
ülkesidir. Hititler kimi zaman ölüleri yakmışlar ve yeraltı bekçilerine
bu ölülerin küllerini sunmuşlardır.
Yeraltı, Anadolu'da
olumsuz çağrışımlarıyla kullanılmıştır. "Yere batasıca!", "Yerin yedi
kat dibine geçesice!" gibi ilençlerin yanı sıra, insan utandığında
"Yerin dibine geçmektedir" adeta. İnsan, uzaktaki bir kişiyi
özlediğinde ise, "Yeraltında olmasın da, dağ ardında olsun!" da bulur
teselliyi. Bazı masallardaki kimi kötülükler de yeraltından
kaynaklanır. Yerin yedi kat dibindekiler masal kişisinin işini
zorlaştırırlar, hedefine ulaşmasına engel olmaya çalışırlar; ya da ceza
olarak masal kişisini diri diri yerin altına gömüverirler.
Genelde
kötücül anlamı ön plana çıkarılarak kullanılan yeraltı sözcüğünün
kapsamı zaman içinde ülkemizde de farklılaşmıştır. Sözcük, yasadışı
faaliyetlerde bulunan örgütleri, özellikle de çıkar hesaplaşmalarıyla
tanınan mafyayı tanımlamak için kullanılmaya başlanmıştır. Yeraltı,
kumar, fuhuş, uyuşturucu ve silah ticareti, adam kaçırma, yaralama ve
öldürme, haraç alma gibi anlamları da içinde barındıran ürpertici bir
sözcüğe dönüştürülmüştür. Yeraltı, aynı zamanda, hapishanelerden kaçan
suçlular için de bir geçiş uzamı olmuştur. Dolayısıyla, şah iken şahbaz
olan yeraltı sözcüğü, bir dönem ülkemizde sanat kavramından tamamen
uzak tutulmuştur.
Günümüzde Türkiye'de genel dağıtım ağının
dışında kalan, genelde bazı kitapçılarda bulunabilen, bazıları
baskıyla, bazıları da fotokopiyle çoğaltılmış müzik ve yazın dergileri;
bazıları da gönüllüler aracılığıyla yollarda satılan gazete ve dergiler
underground kapsamında değerlendirilmektedir. Yine günümüzde öncü
tarzda döşenmiş, altkültür ürünü müzikler çalışan uzamlar da
underground adı altında sunulmaktadır. Genelde bu uzamlarda geçen
hayatlara da underground denilmektedir. Görüleceği üzere, yazın ve
müzik dışındaki bu yakıştırmalarda underground politik niteliğinden
iyiden iyiye kopartılarak değerlendirilmeye başlanmıştır.
Yazın
alanında nispeten politik niteliğini koruyan underground yapıtlarda ise
dil açısından, sokağın dilinin yanısıra kabadayı jargonundan ve bıçkın
ağzından sık sık yararlanıldığı görülmektedir. Underground olarak
değerlendirilmesi mümkün olabilecek bazı yapıtların da, çeşni getirmek
işlevinin dışında, neredeyse tamamen kabadayı jargonuyla yazılmış
olması nedeniyle underground kategorisinden uzaklaştığı, ancak, yine de
ısrarla underground olarak nitelendirilmeye çalışıldığı görülmektedir.
SONUÇ
Sonuç
olarak, günümüzde undergroundun en net biçimde, toplumda egemen olan
kültür yapısına başkaldırması özelliğini koruduğu görülmektedir. Ancak,
daha birçok özelliği bulunan undergroundun yalnızca bir özelliği ile eş
tutularak anılması, bu kavramın sığlaştırılması ve rastgele her şeye
underground denilmesi sonucunu da beraberinde getirmektedir. Batı
toplumlarında yerleşik olan ve düzen tarafından kendini besleyen bir
kısırdöngüye dönüştürülmesi gerçekleştirilmiş, bu nedenle de toplumsal
yapı açısından 'zararsızlaştırılmış' ve 'evcilleştirilmiş' bir
underground kavramından söz etmek mümkündür.
Türkiye'de ise,
1960'ların Amerika'sından ödünç alınmış, pek çok kavram gibi uçuşan,
karmakarışık, başka kavramlarla karıştırılan ve birçok şey için
rastgele kullanılan, 'başkalarından farklı olarak' anlamınca dilimize
pelesenk olmuş underground sözcüğünden bahsetmek mümkündür. Belki de,
bu durumda yapılabilecek en iyi şey, 'zararsızlaştırılamayacak' ve
'evcilleştirilemeyecek' bir underground anlayışını yakalamaya
çabalamaktır.Birikim s.74, Haziran 1995 (Yazan: Özen Yula )
KAYNAKÇA
Beckson, K. ve Ganz, A. (1975), Literary Terms-A Dictionary, New York: Farrar, Straus and Giroux.
Eyüboğlu, İ.Z. (1987), Anadolu İnançları-Anadolu Mitolojisi, İstanbul: Geçit Kitabevi.
Maltin, L. (1990), TV Movies and Video Guide, New York: Penguin Books. Ltd.
Necatigil, B. (1988), 100 Soruda Mitologya, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Encyclopedia Britannica'nın 'Underground' maddesi.
Kaynak: ayrintiyayinlari.com.tr
ÖZEN YULA KİMDİR:
Özen
Yula Eskişehir’de doğdu. Lise eğitimini ABD’de Oregon’da tamamladı.
Hacettepe Üniversitesi Ekonomi Bölümü’nden mezun oldu. Yüksek lisansını
Ankara Üniversitesi Tiyatro Anabilim Dalı’nda tamamladı. Bir süre New
York’ta bulundu.
Oyunları İngilizce, Almanca, Fransızca,
Bulgarca, Fince, Lehçe, Japoncaya çevrildi; turnelerle Almanya,
Avusturya, İngiltere, Hollanda, Japonya, Mısır gibi ülkelerde
sahnelendi.
Ay Tedirginliği ile sonuncu Bonn Bienali’nde ve
Viyana’da "kontext:Europa" Festivali’nde Türkiye’yi yazar olarak temsil
etti. Gayri Resmi Hurrem Berlin’de Tiyatrom Topluluğu tarafından
sahnelendi; Bulgaristan’da okuma tiyatrosu yapıldı. Aşk Evlerden Uzak
Lehçeye çevrildi; Polonya’da Dialog dergisinde basılıyor. Sahibinden
Kiralık Sorbonne Üniversitesi’nde karşılaştırmalı çeviri olarak
yapılıyor. Bir hikâyesi İngilizceye çevrildi; Kanada’daki Descant
dergisinin Türkiye Özel Sayısı’nda basıldı. İki arkadaşı ile yazdığı
Eksik Defter, Tuhaf Kitap İngilizce, Fransızca, Türkçe olarak basıldı;
Lüksemburg’da satışa sunuldu. Şimdi İstanbul ile Ankara’da yaşıyor.
Serbest yazarlık ve tiyatro yönetmenliği yapıyor
Yapıtları:
Öykü: Öbür Dünya Bilgisi (1993); Kayıpkent Üçlemesi (1995), Buğuevi
(1998); Arızalı Kalpler (2002), Tanrı Kimseyi Duymuyor (2005). Roman:
Hayat Bir Kere (2000). Anlatı-Deneme: Jartiyer, Kırbaç ve Baby-Doll’ün
Ötesindekiler (2001); Eksik Kitap, Tuhaf Defter (Birhan Keskin ve Tül
Akbal Süalp ile beraber; 2004). Oyun: Toplu Oyunları 1 (Ay
Tedirginliği-Dünyanın Ortasında Bir Yer, 1996); Toplu Oyunları 2
(İstanbul Beyaz, Rakı Rengârenk-Kırmızı Yorgunları-Gözü Kara Alaturka,
1998); Toplu Oyunları 3 (Gayri Resmi Hurrem-Sahibinden
Kiralık-Yakındoğu’da Emanet, 2002); Ödülleri: Ay Tedirginliği oyunuyla
2001 Afife Jale Tiyatro Ödülleri’nde Cevat Fehmi Başkut En Başarılı
Oyun Yazarı Ödülü; Arızalı Kalpler adlı kitabındaki "Mazi Taşıyan
Trenler" hikâyesiyle Milliyet Ödülleri’nde 2001 Haldun Taner Öykü Ödülü
Birinciliği; Gayri Resmi Hurrem oyunuyla Tiyatro dalında 2002 Cevdet
Kudret Edebiyat Ödülü; Gayri Resmi Hurrem adlı oyunuyla 2004 Afife Jale
Tiyatro Ödülleri’nde Cevat Fehmi Başkut En Başarılı Oyun Yazarı Ödülü;
Kırmızı Yorgunları ve Gayri Resmi Hurrem adlı oyunlarıyla 2004 İsmet
Küntay Ödülleri’nde En İyi Oyun Yazarı Ödülü; Gayri Resmi Hurrem
oyunuyla 2004 Tiyatro Ödülleri’nde Yılın Yerli Oyun Yazarı Ödülü.
Çaldım Zuahha
Anadolu'da, yeraltı sözcüğü
hep karanlıkla, bilinmeyenle, korkuyla ve ölümle özdeşleştirilerek
kullanılmıştır. Hititler'de yer altı, suçluların gittiği yerdir.
Sürgülü yedi kapısı bulunan, acımasız bir devin beklediği karanlıklar
ülkesidir. Hititler kimi zaman ölüleri yakmışlar ve yeraltı bekçilerine
bu ölülerin küllerini sunmuşlardır.
Yeraltı, Anadolu'da
olumsuz çağrışımlarıyla kullanılmıştır. "Yere batasıca!", "Yerin yedi
kat dibine geçesice!" gibi ilençlerin yanı sıra, insan utandığında
"Yerin dibine geçmektedir" adeta. İnsan, uzaktaki bir kişiyi
özlediğinde ise, "Yeraltında olmasın da, dağ ardında olsun!" da bulur
teselliyi. Bazı masallardaki kimi kötülükler de yeraltından
kaynaklanır. Yerin yedi kat dibindekiler masal kişisinin işini
zorlaştırırlar, hedefine ulaşmasına engel olmaya çalışırlar; ya da ceza
olarak masal kişisini diri diri yerin altına gömüverirler.
Genelde
kötücül anlamı ön plana çıkarılarak kullanılan yeraltı sözcüğünün
kapsamı zaman içinde ülkemizde de farklılaşmıştır. Sözcük, yasadışı
faaliyetlerde bulunan örgütleri, özellikle de çıkar hesaplaşmalarıyla
tanınan mafyayı tanımlamak için kullanılmaya başlanmıştır. Yeraltı,
kumar, fuhuş, uyuşturucu ve silah ticareti, adam kaçırma, yaralama ve
öldürme, haraç alma gibi anlamları da içinde barındıran ürpertici bir
sözcüğe dönüştürülmüştür. Yeraltı, aynı zamanda, hapishanelerden kaçan
suçlular için de bir geçiş uzamı olmuştur. Dolayısıyla, şah iken şahbaz
olan yeraltı sözcüğü, bir dönem ülkemizde sanat kavramından tamamen
uzak tutulmuştur.
Günümüzde Türkiye'de genel dağıtım ağının
dışında kalan, genelde bazı kitapçılarda bulunabilen, bazıları
baskıyla, bazıları da fotokopiyle çoğaltılmış müzik ve yazın dergileri;
bazıları da gönüllüler aracılığıyla yollarda satılan gazete ve dergiler
underground kapsamında değerlendirilmektedir. Yine günümüzde öncü
tarzda döşenmiş, altkültür ürünü müzikler çalışan uzamlar da
underground adı altında sunulmaktadır. Genelde bu uzamlarda geçen
hayatlara da underground denilmektedir. Görüleceği üzere, yazın ve
müzik dışındaki bu yakıştırmalarda underground politik niteliğinden
iyiden iyiye kopartılarak değerlendirilmeye başlanmıştır.
Yazın
alanında nispeten politik niteliğini koruyan underground yapıtlarda ise
dil açısından, sokağın dilinin yanısıra kabadayı jargonundan ve bıçkın
ağzından sık sık yararlanıldığı görülmektedir. Underground olarak
değerlendirilmesi mümkün olabilecek bazı yapıtların da, çeşni getirmek
işlevinin dışında, neredeyse tamamen kabadayı jargonuyla yazılmış
olması nedeniyle underground kategorisinden uzaklaştığı, ancak, yine de
ısrarla underground olarak nitelendirilmeye çalışıldığı görülmektedir.
SONUÇ
Sonuç
olarak, günümüzde undergroundun en net biçimde, toplumda egemen olan
kültür yapısına başkaldırması özelliğini koruduğu görülmektedir. Ancak,
daha birçok özelliği bulunan undergroundun yalnızca bir özelliği ile eş
tutularak anılması, bu kavramın sığlaştırılması ve rastgele her şeye
underground denilmesi sonucunu da beraberinde getirmektedir. Batı
toplumlarında yerleşik olan ve düzen tarafından kendini besleyen bir
kısırdöngüye dönüştürülmesi gerçekleştirilmiş, bu nedenle de toplumsal
yapı açısından 'zararsızlaştırılmış' ve 'evcilleştirilmiş' bir
underground kavramından söz etmek mümkündür.
Türkiye'de ise,
1960'ların Amerika'sından ödünç alınmış, pek çok kavram gibi uçuşan,
karmakarışık, başka kavramlarla karıştırılan ve birçok şey için
rastgele kullanılan, 'başkalarından farklı olarak' anlamınca dilimize
pelesenk olmuş underground sözcüğünden bahsetmek mümkündür. Belki de,
bu durumda yapılabilecek en iyi şey, 'zararsızlaştırılamayacak' ve
'evcilleştirilemeyecek' bir underground anlayışını yakalamaya
çabalamaktır.Birikim s.74, Haziran 1995 (Yazan: Özen Yula )
KAYNAKÇA
Beckson, K. ve Ganz, A. (1975), Literary Terms-A Dictionary, New York: Farrar, Straus and Giroux.
Eyüboğlu, İ.Z. (1987), Anadolu İnançları-Anadolu Mitolojisi, İstanbul: Geçit Kitabevi.
Maltin, L. (1990), TV Movies and Video Guide, New York: Penguin Books. Ltd.
Necatigil, B. (1988), 100 Soruda Mitologya, İstanbul: Gerçek Yayınevi.
Encyclopedia Britannica'nın 'Underground' maddesi.
Kaynak: ayrintiyayinlari.com.tr
ÖZEN YULA KİMDİR:
Özen
Yula Eskişehir’de doğdu. Lise eğitimini ABD’de Oregon’da tamamladı.
Hacettepe Üniversitesi Ekonomi Bölümü’nden mezun oldu. Yüksek lisansını
Ankara Üniversitesi Tiyatro Anabilim Dalı’nda tamamladı. Bir süre New
York’ta bulundu.
Oyunları İngilizce, Almanca, Fransızca,
Bulgarca, Fince, Lehçe, Japoncaya çevrildi; turnelerle Almanya,
Avusturya, İngiltere, Hollanda, Japonya, Mısır gibi ülkelerde
sahnelendi.
Ay Tedirginliği ile sonuncu Bonn Bienali’nde ve
Viyana’da "kontext:Europa" Festivali’nde Türkiye’yi yazar olarak temsil
etti. Gayri Resmi Hurrem Berlin’de Tiyatrom Topluluğu tarafından
sahnelendi; Bulgaristan’da okuma tiyatrosu yapıldı. Aşk Evlerden Uzak
Lehçeye çevrildi; Polonya’da Dialog dergisinde basılıyor. Sahibinden
Kiralık Sorbonne Üniversitesi’nde karşılaştırmalı çeviri olarak
yapılıyor. Bir hikâyesi İngilizceye çevrildi; Kanada’daki Descant
dergisinin Türkiye Özel Sayısı’nda basıldı. İki arkadaşı ile yazdığı
Eksik Defter, Tuhaf Kitap İngilizce, Fransızca, Türkçe olarak basıldı;
Lüksemburg’da satışa sunuldu. Şimdi İstanbul ile Ankara’da yaşıyor.
Serbest yazarlık ve tiyatro yönetmenliği yapıyor
Yapıtları:
Öykü: Öbür Dünya Bilgisi (1993); Kayıpkent Üçlemesi (1995), Buğuevi
(1998); Arızalı Kalpler (2002), Tanrı Kimseyi Duymuyor (2005). Roman:
Hayat Bir Kere (2000). Anlatı-Deneme: Jartiyer, Kırbaç ve Baby-Doll’ün
Ötesindekiler (2001); Eksik Kitap, Tuhaf Defter (Birhan Keskin ve Tül
Akbal Süalp ile beraber; 2004). Oyun: Toplu Oyunları 1 (Ay
Tedirginliği-Dünyanın Ortasında Bir Yer, 1996); Toplu Oyunları 2
(İstanbul Beyaz, Rakı Rengârenk-Kırmızı Yorgunları-Gözü Kara Alaturka,
1998); Toplu Oyunları 3 (Gayri Resmi Hurrem-Sahibinden
Kiralık-Yakındoğu’da Emanet, 2002); Ödülleri: Ay Tedirginliği oyunuyla
2001 Afife Jale Tiyatro Ödülleri’nde Cevat Fehmi Başkut En Başarılı
Oyun Yazarı Ödülü; Arızalı Kalpler adlı kitabındaki "Mazi Taşıyan
Trenler" hikâyesiyle Milliyet Ödülleri’nde 2001 Haldun Taner Öykü Ödülü
Birinciliği; Gayri Resmi Hurrem oyunuyla Tiyatro dalında 2002 Cevdet
Kudret Edebiyat Ödülü; Gayri Resmi Hurrem adlı oyunuyla 2004 Afife Jale
Tiyatro Ödülleri’nde Cevat Fehmi Başkut En Başarılı Oyun Yazarı Ödülü;
Kırmızı Yorgunları ve Gayri Resmi Hurrem adlı oyunlarıyla 2004 İsmet
Küntay Ödülleri’nde En İyi Oyun Yazarı Ödülü; Gayri Resmi Hurrem
oyunuyla 2004 Tiyatro Ödülleri’nde Yılın Yerli Oyun Yazarı Ödülü.
Çaldım Zuahha
